ยืนยัน! ประสิทธิภาพการรักษาความเย็นของกล่องโฟม+Ice Pack สำหรับการขนส่งวัคซีน

การเก็บรักษาวัคซีนให้มีประสิทธิภาพดี คือ ต้องเก็บรักษาที่อุณหภูมิที่เหมาะสมกับวัคซีนนั้นๆ โดยส่วนใหญ่วัคซีนที่ใช้ในประเทศไทยถูกเก็บรักษาที่อุณหภูมิระหว่าง 2 °C ถึง 8 °C เพื่อคงประสิทธิภาพของวัคซีนตลอดอายุการเก็บรักษา

ดังนั้น ระบบโซ่ความเย็น (Cold chain) ที่มีประสิทธิภาพจึงมีความจำเป็นอย่างยิ่งในกระบวนการเก็บรักษาวัคซีนตั้งแต่การขนส่ง จากผู้ผลิตมายังคลังวัคซีน และจากคลังวัคซีนมายังโรงพยาบาล หรือจุดฉีดวัคซีนโดยตรง

โดยปกติ คลังวัคซีนจะมีระบบควบคุมอุณหภูมิที่มีการรักษาความเย็นอย่างดี แม้แต่ในโรงพยาบาลก็มีตู้เก็บวัคซีนที่มีประสิทธิภาพหากใช้งานอย่างถูกต้อง

แต่ในระหว่างการขนส่ง หรือเมื่อมีไฟฟ้าดับนานหรือตู้เย็นเสีย นิยมใช้กระติกวัคซีน หรือกล่องโฟมในการเก็บรักษาวัคซีนไว้ชั่วคราว

โดยวิธีบรรจุวัคซีนในกล่องโฟมอย่างถูกต้องคือ ต้องวางซองน้ำแข็ง (ice-pack) ไว้โดยรอบทุกด้าน ทั้งด้านบน ด้านล่าง และด้านข้าง [1] ซึ่งผู้เชี่ยวชาญระบุว่า ice-pack ที่มีประสิทธิภาพ ควรสามารถเก็บความเย็นที่อุณหภูมิระหว่าง 2 °C ถึง 8 °C ได้อย่างน้อย 24 ชั่วโมง

เพื่อยืนยันประสิทธิภาพการรักษาความเย็นของกล่องโฟมระหว่างการขนส่ง ห้องปฏิบัติการอุณหภูมิ ฝ่ายมาตรวิทยาอุณหภูมิและแสง ด้วยความร่วมมือกับกรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข ได้ทำการทดลองวัดอุณหภูมิภายในกล่องโฟมที่ใช้บรรจุวัคซีนสำหรับการขนส่ง ภายใต้การจำลองสถานะการณ์ ดังนี้

ตัวอย่างกล่องที่ 1 บรรจุ ice-pack ถูกวิธี ส่วนตัวอย่างกล่องที่ 2 บรรจุ ice-pack ไม่ถูกวิธี (ไม่ได้ใส่ ice-pack ไว้ที่ด้านข้างทั้ง 4 ด้าน)

โดยตัวอย่างทั้ง 2 กล่อง ถูกขนส่งภายใต้เงื่อนไขจำลองการขนส่งวัคซีนจริง (การขนส่งด้วยรถยนต์ที่มีการเปิดเครื่องปรับอากาศระหว่างการขนส่ง และปิดเครื่องปรับอากาศเมื่อรถหยุด)

ทั้งนี้ ตัวอย่างทั้ง 2 กล่อง ถูกติดตั้ง Wireless digital thermometer ที่สอบเทียบแล้วไว้ที่ตำแหน่งต่างๆ ภายในกล่องโฟม รวม 5 จุด

โดยตำแหน่ง T1 และ T2 เป็นอุณหภูมิที่ก้นกล่องโฟม ซึ่งสัมผัสกับ ice-pack โดยตรง ส่วนตำแหน่ง T3 และ T4 เป็นอุณหภูมิด้านบนของกล่องโฟมเหนือ ice-pack และตำแหน่ง T5 เป็นอุณหภูมิภายในกล่องเก็บวัคซีนจริง แสดงดังภาพ

ผลการวัดอุณหภูมิหลังผ่านไป 5 วัน แสดงดังรูป

ภาพแสดงอุณหภูมิ ณ ตำแหน่งต่างๆ ภายในกล่องโฟมตัวอย่างที่ 1 ที่บรรจุ ice-pack อย่างถูกวิธี

ภาพแสดงอุณหภูมิ ณ ตำแหน่งต่างๆ ภายในกล่องโฟมตัวอย่างที่ 2 ที่ไม่ได้บรรจุ ice-pack ไว้ด้านข้างทั้ง 4 ด้าน

จากกราฟข้างต้น สรุปได้ว่า

หากมีการใช้ Ice-pack ที่ด้านข้างทั้ง 4 ด้าน รวมถึงด้านบนและด้านล่างด้วย จะสามารถรักษาความเย็นที่อุณหภูมิระหว่าง 2 °C ถึง 8 °C ได้นานถึง 48 ชั่วโมง แต่หากไม่มี ice-pack ที่ด้านข้างก็ยังสามารถเก็บรักษาความเย็นได้นานถึง 24 ชั่วโมง

นอกจากนี้ ผลการวัดดังกล่าวยังช่วยยืนยันความสำคัญของการ Conditioning* ตัว ice-pack ก่อนทำการบรรจุวัคซีนได้เป็นอย่างดี ดังจะเห็นได้จากกราฟอุณหภูมิช่วงหนึ่งชั่วโมงแรก มีค่าต่ำกว่า 0 °C ทั้งนี้การเสื่อมสภาพป็นเจลใสของวัคซีนซิโนแวคระหว่างขนส่งตามที่เป็นข่าว [2] นั้น อาจจะมาจากการไม่ได้ปฏิบัติตามขั้นตอนของการ Conditioning* ตัว ice-pack ก่อนการบรรจุวัคซีนก็เป็นได้

หมายเหตุ *
การ Conditioning ice-pack คือ การนำ ice-pack ออกมาวางในอุณหภูมิห้องในช่วงเวลาหนึ่ง เพื่อทำให้น้ำแข็งที่อยู่ใน ice-pack มีอุณหภูมิกลับมาที่ 0 °C